Onpartijdigheid van de rechter

Het is de week van de rechtspraak! Deze week benutten we graag door u wat meer te vertellen over ons vakgebied. Deze week bespreken wij daarom iedere dag een ander algemeen rechtsbeginsel. Dit zijn beginselen die in de dagelijkse (rechts)praktijk een grote rol spelen in de rechtsvorming. Vandaag is de onpartijdigheid van de rechter aan de beurt!

OMDENKEN: Ben jij van de partij? De rechter niet.

In de grondwet is opgenomen dat de rechter onpartijdig moet zijn. Dit betekent dat de rechter geen vooroordeel mag uitspreken naar partijen toe. De rechter moet zich op de feiten baseren. Maar ook is de rechter onafhankelijk als het gaat om de relatie tussen de rechterlijke macht en de andere machten, zoals de uitvoerende en wetgevende macht.

Onpartijdigheid van de rechter

Het klinkt logisch, toch? Een rechter moet onpartijdig zijn, om een goed en eerlijk oordeel te kunnen geven over een zaak tussen twee of meer partijen. Een gemachtigde (advocaat of jurist) daarentegen, is juist partijdig en behartigt het belang van zijn of haar cliënt. Als waarborg voor onpartijdigheid, dient een rechter ook onafhankelijk te (kunnen) zijn. Om onpartijdig te kunnen zijn, is het belangrijk en noodzakelijk dat de rechter geen belang heeft bij de zaak en de uitkomst hiervan. De rechter moet luisteren naar wat partijen te vertellen hebben en zijn uitspraak baseren op de feiten en omstandigheden van het geval. Zowel in Nederland, als ook op Europees niveau is (grond)wettelijk vastgelegd dat iedereen recht heeft op een eerlijk proces. Dit is natuurlijk een breed begrip, maar ook een onpartijdige rechter die objectief naar de zaak kijkt is hierbij van groot belang.

Onpartijdigheid van de rechter: hoe werkt dit beginsel?

Iemand overtuigen van het belang van een onpartijdige rechter is eenvoudig. Maar wat heeft een procespartij nu concreet aan dit beginsel? Wanneer een van de partijen van mening is dat de onpartijdigheid van de rechter niet (langer) kan worden gegarandeerd of onder druk staat, kan deze partij een wrakingsverzoek indienen. Dit verzoek is bedoeld om te onderzoeken en te beoordelen of de rechter daadwerkelijk onpartijdig en objectief is in een procedure.

Een wrakingsverzoek kan op ieder moment in een procedure worden ingediend, totdat er een einduitspraak wordt gedaan. Daarna is dit niet meer mogelijk. Voor een wrakingsverzoek dient sprake te zijn van feiten en omstandigheden die ervoor zouden kunnen zorgen dat de rechterlijke onpartijdigheid wordt geschaad. Het uitgangspunt is altijd dat de rechter onpartijdig is, tenzij sprake is van bijzondere omstandigheden die doen vermoeden dat de rechter vooringenomen is ten opzichte van een van de partijen. Het wraken van een rechter kent ook risico’s. Wanneer het verzoek wordt afgewezen, blijft de partij die om wraking heeft verzocht afhankelijk van het oordeel van de rechter waartegen hij of zij een motie van wantrouwen heeft ingediend voor wat betreft de onpartijdigheid.

Een rechter kan er ook op eigen initiatief voor kiezen om zich te laten vervangen, wanneer hij of zij zelf van oordeel is dat onpartijdigheid niet kan worden gegarandeerd in een bepaalde procedure. Dit heet verschoning.

Voorbeeld uit de praktijk

Wat zijn nu denkbare situaties waarin de onpartijdigheid van de rechter in het geding is? De rechter zal er zelf altijd om moeten denken dat contact met partijen of diens advocaten wordt vermeden. Ook moet een rechter vermijden dat hij of zij een zaak met een familielid of goede bekende in behandeling neemt. De rechter moet beide partijen altijd gelijk behandelen en beide partijen dezelfde mogelijkheden en kansen bieden in een procedure. Wanneer de rechter aan de ene partij toestaat om een getuige te horen en aan de andere partij niet, zou dit kunnen leiden tot een succesvol wrakingsverzoek. Het beginsel van hoor en wederhoor speelt dus ook een rol bij de (on)partijdigheid van een rechter. Hieruit volgt dus dat diverse algemene rechtsbeginselen met elkaar verweven zijn en invloed hebben op elkaar. Het is van groot belang om te weten welke rechten u heeft als procespartij en welke rechtsbeginselen hieraan ten grondslag liggen, zodat uw zaak onder andere door een onpartijdige rechter wordt beoordeeld. Uiteraard adviseren wij u graag hierover!