Bewijslevering: wat is het en wanneer moet ik bewijs leveren?

‘Wie eist, die bewijst’. Die regel geldt in veel gevallen als het aankomt op bewijslevering in de rechtszaal. Maar dat gaat niet voor elke situatie op. Er bestaan veel verschillende uitzonderingen en nuances als het aankomt op bewijsvoering. In deze blog leest u er meer over.

Wat is bewijs?

Met bewijs wordt de (on)juistheid van een stelling aangetoond. Bewijs kan ook functioneren als ondersteuning of onderbouwing van een standpunt. Bewijs wordt altijd geleverd door een partij die betrokken is bij de rechtszaak. Dit hoeven zij niet altijd persoonlijk te doen, want zij kunnen ook een getuige oproepen of een deskundige inschakelen. Een rechter mag in principe geen rekening houden met feiten, omstandigheden of gegevens die niet door een van de partijen is gesteld en bewezen.

Wat is bewijs volgens de wet?

In het wetboek van de burgerlijke rechtsvordering staan de regels voor het bewijsrecht vastgelegd. Daarin staat:

“De partij die zich beroept op rechtsgevolgen van door haar gestelde feiten of rechten, draagt de bewijslast van die feiten of rechten, tenzij uit enige bijzondere regel of uit de eisen van redelijkheid en billijkheid een andere verdeling van de bewijslast voortvloeit.”

Wanneer moet ik bewijs leveren?

De vuistregel voor bewijzen is ‘wie eist, die bewijst’. Wanneer u bijvoorbeeld een geldvordering eist, moet u bewijs leveren dat u een vordering heeft op de andere partij. Dit kan bijvoorbeeld een mee gestuurde factuur zijn.

De verplichting iets te bewijzen wordt daarnaast voor een deel bepaald door de reactie van de wederpartij op een eis. Een rechtszaak begint altijd met een vordering van de eisende partij. Als de wederpartij niet reageert op deze eis en daarmee geen verweer voert, hoeft de eisende partij geen aanvullend bewijs te leveren. De rechter zal dan de vordering toewijzen, als deze vordering niet ongegrond of onrechtmatig overkomt.

Uitzonderingen op de regel

In niet alle gevallen is het redelijk of logisch dat de eisende partij ook bewijs levert. Er bestaat een aantal uitzonderingen op de regel, zoals verlichting van de bewijslast, bewijsnood van een partij, bewijsvermoedens of omkering van de bewijslast.

Verlichting van de bewijslast

Wanneer de wederpartij de eis niet of onvoldoende tegenspreekt, neemt de rechter aan dat de feiten van de eisende partij vaststaan. De eisende partij hoeft dan niets meer te bewijzen. Dat heet een verlichting van de bewijslast. Dit is een uitzondering op de regel.

Bewijsnood

Een andere uitzondering op de regel is het principe van bewijsnood. In sommige gevallen is het onredelijk of zelfs onmogelijk dat de eiser bewijs levert. De rechter kan dan besluiten dat het bewijs van een andere partij of bron komt, of misschien wel helemaal niet. Dat noemen we bewijsnood.

Een voorbeeld van bewijsnood is het verzoek om nationaliteit. Daarvoor is een geboorteakte nodig. Maar niet alle landen maken een geboorteakte op. Er is dus geen mogelijkheid waarop een geboorteakte in zo’n geval als bewijs kan dienen voor een nationaliteit. In zo’n geval kan de rechter afwijken van de hoofdregel.  

Bewijsvermoedens of omkering van de bewijslast

Als het toepassen van de vuistregel niet eerlijk is, kan de rechter hiervan afwijken om zo de bewijslast voor de eisende partij te verminderen. Zo kan een rechter gebruik maken bewijsvermoedens. Als voorbeeld: na een aardbeving zijn er scheuren ontstaan in de muren van een woning. Het vermoeden dat de scheuren zijn veroorzaakt door de aardbeving dient in zo’n geval als bewijs. Het is dan aan de wederpartij om aan te tonen dat de scheuren niet zijn veroorzaakt door de aardbeving.

Een rechter kan ook de bewijslast omkeren. Daarmee is het aan de wederpartij om de eis te weerleggen, zonder dat de eisende partij de eis hoeft te onderbouwen. Wanneer u bijvoorbeeld belastingaangifte heeft gedaan en de Belastingdienst grote gebreken constateert, is het aan u om te bewijzen dat de aangifte juist is. De inspecteur hoeft geen bewijs te leveren om zijn eis te ondersteunen.

Soorten bewijs en bewijsmiddelen

Bewijs is vormvrij op zo’n manier dat er geen eis zit aan de manier waarop bewijs moet worden geleverd. Zo zijn er vormen van schriftelijk bewijs, maar kan bewijs ook mondeling worden geleverd. Het bewijs van de wederpartij heet tegenbewijs. De rechter oordeelt hoeveel waarde hij hecht aan de verschillende bewijsmiddelen in een procedure.

Schriftelijk bewijs

Hieronder vallen alle soorten geschriften die tekens bevatten die voor partijen leesbaar en begrijpelijk zijn. Denk bijvoorbeeld aan facturen, betalingsherinneringen, contracten of correspondentie. Deze stukken worden als bijlage toegevoegd aan een processtuk, zoals een dagvaarding.

Mondeling bewijs

Naast schriftelijk, kan bewijslevering ook mondeling gebeuren. Dit kan bijvoorbeeld door een getuige op te roepen die wordt gehoord door de rechter, of door een deskundige een oordeel te laten vellen over een zaak. In het laatste geval kent de rechter bewijskracht toe aan het oordeel van de expert.

Geval apart: akten

Akten zijn een bijzondere vorm van bewijs. Wanneer een akte is opgesteld door een notaris en gewaarmerkt, noemen we een akte authentiek. Een authentieke akte levert dwingend bewijs op. Dit betekent dat een rechter er dan vanuit moet gaan dat de inhoud van de akte juist is.

Tegenbewijs

De gedaagde partij kan altijd reageren op de eis en het bewijs van de eisende partij met ander bewijs. Dit bewijs heet tegenbewijs. Tegenbewijs bestaat uit feiten die het bewijs van de eisende partij onaannemelijk maken of uitsluiten. Het komt ook voor dat het geleverde bewijs wordt ontkracht aan de hand van tegenbewijs.

Eerst kunnen bewijzen, dan pas eisen

In elke rechtszaak is het van belang om eerst na te gaan of u uw gelijk voldoende kunt bewijzen. U moet uw gelijk in een bepaalde kwestie kunnen onderbouwen. Met alleen stellen dat u gelijk heeft, krijgt u het niet.

Nova Legal kijkt graag met u mee en adviseert over de kansen van uw zaak en uw bewijspositie. We kunnen ook de procedure voor u voeren of hierin bijstaan. Neem contact met ons op.