Forfarmers arrest: kunnen twee sets algemene voorwaarden van toepassing zijn op een overeenkomst?

Wanneer partijen een overeenkomst sluiten, doen zij er goed aan hun algemene voorwaarden van toepassing te verklaren. In de algemene voorwaarden kunnen bedrijven zich indekken tegen bepaalde zaken, zoals aansprakelijkheid, en kunnen zij ervoor zorgen dat algemene afspraken bij iedere overeenkomst gelden. Daarnaast zijn diverse bedrijven aangesloten bij brancheorganisaties. Deze brancheorganisaties hebben vaak ook hun eigen algemene voorwaarden die van toepassing zijn. Het kan daarom voorkomen dat het bedrijf zijn eigen algemene voorwaarden van toepassing verklaart, maar dat daarnaast de branchevoorwaarden van toepassing zijn. Wanneer zij onderling strijdig zijn, levert dit problemen op en rijst de vraag welke voorwaarden dan gelden. Onder andere het arrest dat bekend staat onder de naam ‘Forfarmers’, verschaft ons hierover enige duidelijkheid.

De casus: een koopovereenkomst met twee sets algemene voorwaarden

Forfarmers produceert en verkoopt voer voor bepaalde soorten landbouwdieren. De wederpartij Doens is leverancier van biologische levensmiddelen en diervoedergrondstoffen. Zij sluiten een koopovereenkomst voor de levering van biomais, waarbij Forfarmers van Doens een partij biomais koopt. Partijen doen al geruime tijd zaken met elkaar en leggen afspraken eerst mondeling vast. Daarna wordt er door Doens een overeenkomst op schrift gesteld. In de overeenkomst wordt, voor deze specifieke overeenkomst, meerdere malen door Doens vermeld dat de branchevoorwaarden van toepassing zijn op de overeenkomst. Er wordt dus expliciet verwezen naar de branchevoorwaarden. Onderaan, voorgedrukt in kleiner lettertype, is opgenomen dat de algemene voorwaarden van Doens van toepassing zijn. In de branchevoorwaarden is opgenomen dat geschillen door arbitrage zullen worden beslecht, maar in de algemene voorwaarden van Doens is de rechtbank Middelburg aangewezen om geschillen te beslechten. Forfarmers vordert bij de rechtbank schadevergoeding op grond van wanprestatie, nu de biomais geleverd is met een te hoog dioxinegehalte. Is de rechter nu wel bevoegd, nu de branchevoorwaarden arbitrage voorschrijven? Welke voorwaarden zijn nu van toepassing, nu zij onderling strijdig zijn?

De rechtbank verklaart zich niet bevoegd

Zoals gezegd vordert Forfarmers bij de rechtbank schadevergoeding wegens wanprestatie. Doens houdt zich echter vast aan de branchevoorwaarden en stelt dat het geschil middels arbitrage beslecht dient te worden. De rechter gaat hierin mee en verklaart zich onbevoegd om kennis te nemen van het geschil. De rechtbank is van mening dat partijen in elk geval overeenstemming hebben bereikt over de toepasselijkheid van de branchevoorwaarden en dat Forfarmers hierop niet afwijkend heeft gereageerd. Het oordeel van de rechtbank impliceert dat er meerdere sets algemene voorwaarden van toepassing zijn verklaard. Meer duidelijkheid verschaft de rechtbank niet.

Het hof volgt de rechtbank in haar oordeel

Omdat Forfarmers zich niet kan vinden in het oordeel van de rechter, gaat zij in hoger beroep. Het hof bekrachtigt echter de overwegingen van de rechtbank en gaat nog iets dieper op de materie in. Er wordt waarde gehecht aan het feit dat de verwijzing naar de algemene voorwaarden van Doens slechts een standaardverwijzing is. Deze voorwaarden zijn standaard van toepassing op iedere overeenkomst. De branchevoorwaarden zijn van toepassing verklaard in het gedeelte van de overeenkomst dat voor iedere transactie afzonderlijk moet worden ingevuld. Doordat de branchevoorwaarden expliciet genoemd zijn in dit specifieke gedeelte van de overeenkomst, had het voor Forfamers duidelijk moeten zijn dat Doens daar expliciet de aandacht op wilde vestigen. De verwijzing naar de algemene voorwaarden van Doens betrof slechts een algemene, standaard verwijzing.

Het hof hecht daarnaast waarde aan het feit dat Forfarmers een professionele partij is, waarvan wordt verwacht dat zij op de hoogte is van de branchevoorwaarden en de inhoud daarvan. De branchevoorwaarden gaan dan voor op de algemene voorwaarden van Doens.

De Hoge Raad: bij tegenstrijdige bedingen naar alle omstandigheden kijken

Forfarmers kan zich uiteraard niet vinden in het oordeel van het hof en gaat daarom in cassatie.  Forfarmers klopt aan bij de Hoge Raad, maar de Hoge Raad volgt het oordeel van het hof. De Hoge Raad bekrachtigt het arrest van het hof en ligt dat nader toe. De Hoge Raad benoemt ook dat er sprake is van twee sets algemene voorwaarden, welke beide van toepassing zijn op de overeenkomst. Het gaat in dit geval dus om de uitleg van tegenstrijdige bedingen en niet om de vraag of, en zo ja welke, algemene voorwaarden van toepassing zijn. Door uitleg van de overeenkomst moet worden vastgesteld welke van de tegenstrijdige bedingen prevaleert. Daarbij moet worden gekeken naar alle omstandigheden van het geval. De Hoge Raad hecht daarbij ook waarde aan de wijze waarop de algemene voorwaarden in de overeenkomst zijn vermeld. In deze zaak acht de Hoge Raad het dus van belang dat de verwijzing naar de algemene voorwaarden van Doens slechts een standaardverwijzing is en dat branchevoorwaarden expliciet zijn overeengekomen bij deze overeenkomst.

Beide algemene voorwaarden kunnen van toepassing zijn

Een partij kan dus twee sets algemene voorwaarden van toepassing laten verklaren op een overeenkomst, als duidelijk is dat beide sets van toepassing zijn en de wederpartij van de gebruiker daar niet afwijkend op heeft gereageerd. Indien bedingen onderling strijdig zijn, moet worden gekeken aan de hand van de Haviltex formule, welk beding voorgaat. Daarbij wordt gekeken naar alle omstandigheden van het geval. Van belang is bijvoorbeeld of partijen professionele partijen zijn en of zij vaker met elkaar gehandeld hebben. Daarnaast hecht de Hoge Raad dus waarde aan de wijze waarop de algemene voorwaarden van toepassing zijn verklaard. Een standaardverwijzing zal dus niet automatisch de toepasselijkheid van de algemene voorwaarden met zich meebrengen, wanneer er in de overeenkomst zelf specifiek is verwezen naar een andere set algemene voorwaarden zoals bijvoorbeeld de branchevoorwaarden.

Het arrest Visser/Avéro:

In de procedure beroept Forfarmers zich op het arrest Visser/Avéro, waarin beide algemene voorwaarden uiteindelijk niet van toepassing bleken te zijn. In dit arrest was het namelijk niet duidelijk welke algemene voorwaarden golden, door het gebruik van het woordje ‘of’. De algemene voorwaarden waren alternatief van toepassing en het stond volgens de Hoge Raad de gebruiker niet vrij om te kiezen welke set dan in dat specifieke geval van toepassing zou zijn. In het Forfarmers arrest was het duidelijk dat beide sets algemene voorwaarden van toepassing waren, zij waren cumulatief van toepassing. De Hoge Raad heeft met het Forfamers arrest een duidelijk onderscheid gemaakt. In het kader van de contractsvrijheid van partijen, staat het de gebruiker van de algemene voorwaarden vrij om twee sets algemene voorwaarden van toepassing te verklaren op een overeenkomst. Wel moet dan duidelijk zijn dat beide sets van toepassing zijn en er moet aan de gebruiker geen keuzemogelijkheid zijn gelaten in de overeenkomst.

Heeft u vragen over de toepasselijkheid van algemene voorwaarden? Of wilt u juist algemene voorwaarden laten opstellen? Onze juristen staan voor u klaar. Neem vrijblijvend contact met ons op, wij informeren u graag over de mogelijkheden.